IX Krakowska Konferencja Metodologiczna: Struktura i emergencja

Mieszko Tałasiewicz
Instytut Filozofii, Uniwersytet Warszawski

Zasada kompozycjalności: semantyczna odsłona sporu redukcjonizm-emergentyzm

STRESZCZENIE

Zasada kompozycjalności (compositionality principle) głosi - w najogólniejszym sformułowaniu - że znaczenie wyrażenia złożonego jest wyznaczoną przez składnię tego wyrażenia funkcją znaczeń jego członów. Zgodnie z tą zasadą znaczenie wyrażenia złożonego może być zredukowane do znaczeń jego składników. Zasadzie kompozycjalności przeciwstawia się zasadę kontekstowości (contextuality principle), zgodnie z którą znaczenie wyrażenia jest funkcją kontekstu, w jakim wyrażenie to jest umieszczone. Zasada kontekstowości zakłada, że znaczenie wyrażenia złożonego wykracza poza znaczenia składników (które mogą być wskutek tego dookreślone dopiero w kontekście), jest - można by rzec - emergentne w stosunku do nich. We współczesnej filozofii języka toczy się spór o to, która z tych zasad obowiązuje w języku naturalnym. Spór ten można uznać za jedną z odsłon kontrowersji redukcjonizm-emergentyzm.

Rozstrzygnięcie tej kontrowersji wymaga sprecyzowania spornych zasad na gruncie konkretnej teorii znaczenia i założenia jakichś własności funkcji, o której jest w nich mowa; wypada ono rozmaicie u różnych autorów. W niniejszym referacie przyjmiemy pewne założenia minimalne, które pozwalają na rozstrzygnięcie kompromisowe: w języku naturalnym znajdują zastosowanie obie zasady - w zależności od poziomu i funkcji komunikacyjnej języka. W szczególności będziemy przekonywać, że zasada kontekstualności obowiązuje na etapie akwizycji języka i w niskich rejestrach języka potocznego, zasada kompozycjalności natomiast znajduje zastosowanie w funkcji skomplikowanego opisu; w szczególności w języku nauki.